Trong thai kỳ, hệ tiêu hóa thay đổi liên tục nên không ít mẹ cảm thấy đau bụng khi mang thai do tiêu hóa: lúc thì chướng hơi, lúc lại táo bón, đôi khi đau quặn kèm rối loạn đi ngoài. Làm thế nào để nhận biết đâu là biểu hiện sinh lý bình thường, đâu là tình trạng cần cảnh giác? Bài viết này tổng hợp theo góc nhìn bác sĩ tiêu hóa – sản khoa, giúp mẹ phân biệt rõ đầy hơi khi mang thai, táo bón khi mang thai, IBS khi mang thai (hội chứng ruột kích thích) và cách xử trí an toàn.
Vì sao mẹ bầu thường bị đau bụng do tiêu hóa?
Ngay từ tam cá nguyệt hai, progesterone tăng cao làm giãn cơ trơn đường tiêu hóa, nhu động ruột chậm lại. Thức ăn lưu lại lâu hơn, sinh nhiều khí → dễ đầy hơi và táo bón. Cùng lúc, tử cung to dần chèn ép ruột, dạ dày – đặc biệt sau bữa ăn no – khiến cảm giác nặng bụng, ợ hơi tăng lên. Chế độ ăn ít chất xơ, uống ít nước, thói quen ăn nhanh, nhai vội, hoặc căng thẳng kéo dài càng làm tiêu hóa “khó chiều”. Ở một số mẹ có sẵn cơ địa ruột nhạy cảm, stress và thay đổi hormone có thể kích hoạt IBS (hội chứng ruột kích thích), gây đau quặn từng cơn kèm tiêu chảy/táo bón luân phiên.
Phân biệt các dạng đau bụng tiêu hóa thường gặp khi mang thai
Đầy hơi, chướng bụng – cảm giác “nặng nề” trong dạ dày
Mô tả điển hình: bụng căng, ợ hơi/ợ chua, ăn ít đã thấy no, đôi khi đau tức rải rác vùng thượng vị – quanh rốn.
Nguyên nhân chính: nuốt nhiều khí (ăn nhanh, nói chuyện khi ăn, uống đồ có ga), thức ăn khó tiêu (chiên rán, nhiều dầu mỡ, gia vị cay), thiếu men tiêu hóa tạm thời.
Cách xử trí an toàn:
-
Chia nhỏ bữa (5–6 bữa/ngày), ăn chậm, nhai kỹ; tránh vừa ăn vừa nói chuyện.
-
Hạn chế đồ chiên rán – nhiều đường – có ga; ưu tiên đồ hấp, luộc, nướng ít dầu.
-
Đi bộ nhẹ 10–15 phút sau ăn; tránh nằm ngay.
-
Có thể dùng gừng ấm (theo lượng an toàn thai kỳ) hoặc sữa chua/men vi sinh được bác sĩ khuyên dùng để cân bằng hệ vi sinh.
Táo bón khi mang thai – nguyên nhân phổ biến nhất
Dấu hiệu: đi tiêu <3 lần/tuần, phân rắn – khô, cảm giác căng tức vùng bụng dưới, phải rặn nhiều, đi xong vẫn còn “mắc”.
Vì sao dễ gặp? Progesterone làm ruột “lười”, tử cung chèn ép, ít vận động, thiếu nước – thiếu chất xơ, viên sắt có thể làm phân cứng.
Khắc phục an toàn:
-
Nước: 30–35 ml/kg/ngày (nếu bác sĩ không chống chỉ định), uống rải đều; thêm nước ấm buổi sáng.
-
Chất xơ hòa tan: yến mạch, chuối chín, mận khô, rau xanh đậm; kết hợp hạt chia/lanh đã ngâm mềm.
-
Nhịp đi tiêu cố định: chọn 1 khung giờ sau ăn sáng, ngồi bồn tối đa 10 phút, không rặn quá sức.
-
Vận động: đi bộ/yoga bầu 20–30 phút/ngày.
-
Nếu đang bổ sung sắt, trao đổi bác sĩ về đổi dạng sắt (ví dụ sắt hữu cơ, sắt kèm vitamin C) hoặc điều chỉnh liều, thời điểm uống.
IBS khi mang thai – “đau bụng thất thường”
Triệu chứng đặc trưng: đau bụng co thắt từng cơn, đỡ khi đi ngoài, kèm tiêu chảy hoặc táo bón luân phiên, bụng đầy trướng, xì hơi nhiều. Triệu chứng thường bùng lên khi stress, thiếu ngủ, ăn đồ khó tiêu/FODMAP cao (hành, tỏi, sữa tươi, đậu, táo, lê…).
Chiến lược quản lý:
-
Nhật ký ăn uống – triệu chứng để nhận ra “thủ phạm” cá nhân.
-
Nguyên tắc low FODMAP mức độ nhẹ (giảm thực phẩm dễ lên men), nhưng tránh kiêng cực đoan; luôn hỏi ý kiến bác sĩ/BS dinh dưỡng trước khi áp dụng.
-
Giảm stress: thở chậm – sâu, thiền ngắn, ngủ đủ, vận động êm dịu.
-
Probiotic và bổ sung chất xơ hòa tan có thể hữu ích; dùng theo tư vấn chuyên môn để phù hợp thai kỳ.
Khi nào đau bụng tiêu hóa cần đi khám ngay?
-
Đau quặn mạnh, kéo dài, không giảm khi nghỉ, kèm sốt ≥38,5°C, nôn nhiều, mất nước (khát khô, tiểu ít, chóng mặt).
-
Đi ngoài ra máu, phân đen như bã cà phê, sụt cân nhanh.
-
Co thắt tử cung đều – dày – mạnh lên, bụng căng cứng kéo dài, ra máu âm đạo/rỉ ối, thai máy giảm.
-
Đau khu trú hố chậu phải tăng dần (nghi viêm ruột thừa), đau hông lưng kèm tiểu buốt/tiểu rắt (nghi nhiễm trùng tiết niệu).
Lưu ý: Không tự ý dùng thuốc nhuận tràng, kháng sinh, thuốc giảm đau khi chưa có chỉ định. Thai kỳ cần lựa chọn thuốc an toàn và đúng chẩn đoán nguyên nhân.
Lời khuyên giúp mẹ bầu phòng tránh đau bụng do tiêu hóa
-
Ăn chậm – nhai kỹ – chia nhỏ bữa. “Đúng giờ, đúng lượng” giúp dạ dày – ruột làm việc nhịp nhàng.
-
Uống đủ nước; ưu tiên nước ấm, có thể thêm lát gừng/chanh (liều an toàn).
-
Tăng chất xơ: rau xanh đậm, củ quả mềm, ngũ cốc nguyên hạt; kết hợp chất xơ hòa tan để ruột hoạt động êm ái.
-
Đi bộ sau ăn, kéo giãn nhẹ; ngủ nghiêng trái để giảm chèn ép dạ dày – ruột.
-
Quản lý stress: hít thở sâu 5–10 phút/ngày, thư giãn trước ngủ, giữ lịch sinh hoạt điều độ.
-
An toàn thực phẩm: ăn chín uống sôi, tránh đồ sống – tái, hạn chế đồ chiên rán, nước có ga; thận trọng với sữa tươi chưa tiệt trùng.
-
Bổ sung vi chất đúng cách: nếu sắt/canxi gây rối loạn tiêu hóa, trao đổi bác sĩ để đổi dạng, đổi thời điểm hoặc phối hợp vitamin C/probiotic theo chỉ định.
Phần lớn cơn đau bụng khi mang thai do tiêu hóa lành tính và kiểm soát được bằng thói quen ăn uống – sinh hoạt: ăn chậm, nhiều chất xơ hòa tan, uống đủ nước, vận động êm dịu và giữ tinh thần nhẹ nhàng. Mẹ chỉ cần lắng nghe cơ thể, nhận biết đặc điểm của đầy hơi khi mang thai, táo bón khi mang thai và IBS khi mang thai, đồng thời đi khám sớm khi có “đèn đỏ” (đau dữ dội, sốt, mất nước, ra máu, thai máy bất thường). Chăm sóc tiêu hóa tốt chính là nuôi dưỡng cả mẹ và bé khỏe mạnh từ bên trong.
Bài viết liên quan:
- Đau bụng quặn từng cơn khi mang thai: Cơn gò sinh lý hay dấu hiệu bất thường?
- Bầu đau bụng dưới bên phải: Phân biệt đau sinh lý với dấu hiệu bệnh lý
- Bầu bị đau bụng bên trái: Nguyên nhân thường gặp & khi nào cần đi khám?
